بسم الله الرحمن الرحیم

مقدمه:
یکی از نکات بسیار مهمی که حافضان و قاریان قرآن بلکه عموم مسلمان باید همیشه به یاد داشته باشند، تدبر و تأمل در آیات نورانی قرآن کریم است. هر چند رو خوانی و حفظ قرآن از درجه اهمیت بالایی بر خوردار است ولی هرگاه این چنین استفاده از آیات قرآن کریم همراه با اندیشه و دقت در مضامین عالی و انسان ساز قرآن نباشد چه بسا بهره و ثمره ای را نصیب آنان ننماید. بی جهت نیست که خدای متعال در آیات متعددی افراد را به دقت و تأمل در آیات الهی دعوت و سفارش نموده است. «أَ فَلا یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ أَمْ عَلى‏ قُلُوبٍ أَقْفالُها؛[محمد/24]آیا آنها در قرآن تدبّر نمى‏کنند، یا بر دلهایشان قفل نهاده شده است؟!».

ضرورت تدبر در قرآن
آیات مختلف قرآن این حقیقت را فاش مى‏ گوید که این کتاب بزرگ آسمانى تنها براى تلاوت نیست، بلکه هدف نهایى از آن" ذکر" (یادآورى)" تدبر" (بررسى عواقب و نتایج کار)" انذار"،" خارج کردن انسانها از ظلمات به نور" و" شفا و رحمت و هدایت" است.  در آیه 29 سوره (ص) مى‏ خوانیم: «کِتابٌ أَنْزَلْناهُ إِلَیْکَ مُبارَکٌ لِیَدَّبَّرُوا آیاتِهِ؛ این کتاب پربرکتى است که بر تو نازل کرده‏ایم تا در آیاتش تدبر کنند. " تدبر" از ماده" دبر" (بر وزن ابر) به معنى بررسى نتایج و عواقب چیزى است، به عکس تفکر که بیشتر به بررسى علل و اسباب چیزى گفته مى‏ شود، و به کاربردن هر دو تعبیر در قرآن مجید پر معنى است.[1] قرآن در آیه دیگری هدف از نزول قرآن را تدبر در آیات آن و تذکر گرفتن از آن می داند : «کِتابٌ أَنْزَلْناهُ إِلَیْکَ مُبارَکٌ لِیَدَّبَّرُوا آیاتِهِ وَلِیَتَذَکَّرَ أُولُواالْأَلْبابِ» [ص/ 29]؛ قرآن کتاب بابرکتی است که آن را به سوی تو (ای پیامبر) فرستادیم تا (مردم) در آیات آن تدبّر کنند و برای خردمندان تذکّر است. قرآن همه را به تدبر در خود فرا خوانده است. [2]

توصیه های طلایی امام خمینی(ره) به تدبر و تفکر در قرآن

1-تفکر و تدبر در معانی قرآن: امام خمینی(ره) در یکی از بیانات ارزشند خود در خصوص تأثیر و کارکرد تفکر و تدبر در قرآن این چنین فرمودند: «کسی که تفکر و تدبر در معانی قرآن داشته باشد، در قلب او اثر خواهد کرد، و کم کم به مقام متقین می رسد، و اگر توفیق الهی شامل حالش شود، از آن مقام نیز بگذرد و هر یک از اعضا و جوارح و قوای آن آیه ای از آیات الهیه شود. و شاید جذوات و جذبات خطابات الهیه او را از خود بی خود کند و حقیقت اقرأ  و اِصعَد  را در همین عالم دریابد تا آنکه کلام را بی واسطه از متکلمش بشنود، و آنچه در وهم تو و من نیاید آن شود».[3]

2-باور داشتن قرآن: امام خمینی(ره) در یکی دیگر از رهنمودهای قرآنی و ارزشمند خود به افراد همگان را به باور و اعتقاد قلبی به آیات الهی سفارش می فرماید: «امیدوارم که ان شالله ما فقط قرآن نخوانیم و تفسیر نخوانیم و باورمان بیاید مسائل و هر کلمه ای که از قرآن می خوانیم به طور باور باشد قرآن کتابی است که می خواهد آدم درست کند، می خواهد یک موجودی را بسازد، یک موجودی را که خودش ایجاد کرده ... با الله می خواهد از این مرتبه ی ناقصی که هست او را برساند به آن مرتبه که لایق اوست و قرآن برای این آمده است». [4]

3-تدبر در قرآن هدایت به مقامات بالا ست: همچنین امام خمینی(ره) در یکی دیگر از رهنمودهای دلسوزانه و پدرانه خود تدبر در قرآن را موجب نیل به مقامات عالی و ارزشمند معرفی فرمودند: «در قرآن کریم این سر چشمه فیض الهی تدبر کن و هر چند صِرف خواندن آن که نامه ی محبوب است به شنونده محبوب آثاری دلپذیر دارد، لیکن تدبر در آن انسان را به مقامات بالاتر و والاتر هدایت می کند، «أَ فَلا یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ أَمْ عَلى‏ قُلُوبٍ أَقْفالُها؛[محمد/24]آیا آنها در قرآن تدبّر نمى‏کنند، یا بر دلهایشان قفل نهاده شده است؟!» تا این قفل و بندها باز نگردد و به هم نریزد، از تدبر هم آنچه نتیجه است حاصل نگردد،[5] خداوند متعال پس از قسم عظیم می فرماید: «إِنَّهُ لَقُرْآنٌ کَریمٌ فی‏ کِتابٍ مَکْنُونٍ لا یَمَسُّهُ إِلاَّ الْمُطَهَّرُونَ؛[واقعه/77-79]که آن، قرآن کریمى است، که در کتاب محفوظى جاى دارد، و جز پاکان نمى‏توانند به آن دست زنند [دست یابند]».

رهنمود نهایی:
در پایان این نوشتار رهنمودی زیبای از امام خمینی(ره) را حسن ختام این مطلب قرار می دهیم: «مطلوب در تلاوت قرآن شریف آن است که دراعماق قلب انسان تأثیر کند و باطن انسان صورت کلام الهی گردد، و از مرتبه ی ملکه به مرتبه تحقق رسد...که صورت قرآن در قلب مستقر و جایگزین گردد به طوری که خودِ باطن انسان کلام الله مجید و قرآن حمید گردد به اندازه ی لیاقت و استعدادش»[6]

پی نوشت ها
[1]. تفسیر نمونه، ج‏21، ص 469.
[2]. دانشنامه اسلامی، موسسه نشر معارف اهل بیت(ع).
[3]. شرح چهل حدیث قرآن: ص500.
[4]. تفسیر سوره حمد: ص110.
[5]. صحیفه امام خمینی(ره): ج18، ص446.
[6] شرح چهل حدیث: ص498.